İnsanın İradesi ve Fiillerinin Yaratılması

Sözlükte “seçmek, istemek, yönelmek, tercih etmek ve karar vermek” anlamlarına gelen irade terim olarak, “Allah’ın veya insanın ilgili seçeneklerden birini seçip belirlemesi, tayin ve tahsis etmesi” diye tanımlanır.

Allah’ın iradesi ezelîdir, sonsuzdur, sınırsızdır, herhangi bir şeyle  bağlantılı değildir ve mutlaktır. İnsanın iradesi ise sonlu, sınırlı, zaman, mekân vb. şeylerle bağlantılıdır. Evrende meydana gelen her olay ve varlık, Allah’ın tekvînî (oluşumla ilgili) iradesi ile meydana gelir. Kul da Allah’ın kendisine tanıdığı sınırlar içinde fiilini seçer. Kulun fiilinde hür olması demek, hürriyetine inanması, fiili yaparken herhangi bir baskı altında olmadığını kabullenmesi demektir.

KESİNLEŞMİŞ KARAR

Ehl-i sünnet’in önemli iki kolu olan Eş‘arîler ve Mâtürîdîler, insanın iradesi ve bu iradenin fiildeki rolü konusunda temelde görüş birliği içinde olmuşlardır. Ancak Eş‘arîler, Allah’ın iradesinin her şeyi kuşattığını dikkate alarak, bu iradeye küllî (genel) irade adını vermişler  ve  böyle  bir  nitelendirme ile onu, kulun iradesinden ayırt etmek istemişlerdir. Mâtürîdîler ise, Allah’ın iradesine ilâhî ve ezelî irade demişler, küllî ve cüz’î irade terimlerini kulun iradesinin iki yönünü belirtmekte kullanmışlardır. Küllî irade, Allah tarafından kula verilmiş olan, yapma veya yapmamayı tercihte aracı kabul edilen seçme yeteneğidir. Cüz’î irade ise küllî  iradenin,  iki  taraftan  birine aktif biçimde yönelmesinden ibarettir. Mâtürîdîler bu sebeple cüz’î  iradeye, azm-i musammem (kesinleşmiş karar), ihtiyâr (seçim) ve  kasıt  (yönelme) adını da verirler.

Kaynak: İslam İlmihali 1, TDV Yayınları, 2002

KAZÂ VE KADERE İMAN NEDİR?

KAYNAK :
https://www.islamveihsan.com/insanin-iradesi-ve-fiillerinin-yaratilmasi.html